Ziemia słupecka w czasie panowania pierwszych Piastów i okresie feudalnym leżała na terytorium trzech kasztelani: lądzkiej, gnieźnieńskiej i średzkiej. Podczas podziału administracyjnego, który przeprowadzono w XIV wieku na województwa i powiaty Słupca, należała do województwa kaliskiego. Część południowo-zachodnia dzisiejszego powiatu leżała w obrębie powiatu pyzderskiego, a część południowo-wschodnia wchodziła w skład powiatu konińskiego. Po upadku powstania kościuszkowskiego i trzecim rozbiorze Polski w 1793 roku władze pruskie utworzyły prowincję tzw. Prusy Południowe. Tereny Słupcy weszły aż do trzech powiatów. Słupca z częścią zachodnią dzisiejszego powiatu weszła w skład ziemi pyzderskiej, część północna wchodziła w skład powiatu powidzkiego, a część południowo-wschodnia w skład powiatu konińskiego. Do roku 1796 wszystkie okoliczne powiaty należały do departamentu poznańskiego, a po tym roku powiat koniński włączono do utworzonego departamentu kaliskiego. W 1812 roku narastał konflikt z Rosją, który doprowadził do wybuchu wojny. Wyprawa Napoleona na Moskwę zakończyła się klęską. Ocalałe resztki armii napoleońskiej poczęły przechodzić przez nasze tereny, a za nimi pojawiły się patrole rosyjskie. W dniu 12 lutego 1813 roku zajęte zostały ziemie słupeckie i konińskie, a także Poznań przez wojska korpusu generała Tuczkowa. Rosjanie zajęli Kalisz. Departament kaliski, a z nim ziemia słupecka dostały się pod panowanie Rosjan, które trwało przeszło wiek. W tej sytuacji Słupca należała do okręgu pyzderskiego, powiatu konińskiego, guberni kaliskiej.
W 1817 roku Rosja i Prusy zawarły umowę na podstawie, której wytyczono nowe granice. Na terenie nowego powiatu granica przebiegała przez Jezioro Powidzkie.
W okresie lat 1864-1867 po powstaniu styczniowym władze carskie przeprowadziły wielką akcję rusyfikacyjną królestwa, a w 1866 wprowadzony został przymusowo język rosyjski w urzędach i szkołach.
W styczniu 1867 roku został przeprowadzony nowy podział na powiaty: kalisko-kolski, koniński, turecki i słupecki. O awansie Słupcy na ośrodek powiatowy zadecydował wzrost jej znaczenia ekonomicznego jak i położenie jako miejscowości przygranicznej, w której była komora celna i siedziba straży granicznej, komisje włościańskie, poborowe, ochrony leśnej, podatkowa, trzeźwości, dobroczynności publicznej, gubernialnych wiadomości. Istniała też żandarmeria, izba skarbowa do spraw podatku, nieruchomości miejskich, akcyzy, towarzystwa kredytowego, kasy gubernialnej, komisja kolejowa i zarządu żandarmeryjno-policyjnego. Miastem rządził Zarząd magistratu, którym kierował burmistrz i ławnicy. Dla nowego powiatu otworzyło się zielone światło we wszystkich dziedzinach życia.
Nowy powiat napotkał na swojej drodze rozwoju wiele problemów. Miasto miało przeważnie drewniane budynki parterowe, często kryte gontem i słomą, budowę chaotyczną bez żadnego stylu i to jeszcze trawione pożarami. Miasto miało dużo wolnej p[przestrzeni niezabudowanej. Do chwili powstania powiatu rozwijało się słabo. Własność forwarczna zmniejszyła się o przeszło 12 procent, a nastąpił wzrost własności chłopskiej prawie o 11 procent. Do najwspanialszych budowli zaliczono kościół pw. Świętego Wawrzyńca, i komorę celną przy ulicę Poznańskiej, a w latach późniejszych gmach starostwa. Nowy powiat, który powstał z części powiatu konińskiego miał kształt wydłużony, jaki w rosyjskim systemie administracyjnym nadawano powiatom przygranicznym. Obszar powiatu wynosił 87 mil kwadratowych. Wyższe funkcje w administracji powiatu sprawowali Rosjanie, niższe stanowiska Polacy. Do nowo utworzonego powiatu przyłączono siedem miasteczek i dwanaście gmin.
W latach 1890 – 1910 organizowano legalne i nielegalne wyjazdy do Ameryki Północnej, Brazylii i Prus. W Słupcy i w Kaliszu, a także w innych miastach działali agenci emigracyjni. Niejednokrotnie byli to ludzie pochodzenia żydowskiego.
Na początku XX wieku liczba wychodźców zmniejszyła się. W 1903 łącznie opuściło powiat około 15 000 ludzi, a w 1904 14 000 osób. W latach 1910-1912 liczba ta kształtowała się ponownie w granicach 20 000 ludzi.
W sierpniu 1914 roku tereny nasze zajęli Niemcy i poczęli organizować nowe życie i administrację. Rozpoczęli budowę elektrowni, której przewodniczył burmistrz miasta Antoni Kryłów. Burmistrz ten, przez wydanie szeregu nieodpowiednich decyzji, był w konflikcie z komisarzem powiatu.
Okupacja niemiecka i towarzysząca jej rekwizycja surowców, żywności, zboża, zwierząt, maszyn i innych urządzeń przemysłowych doprowadziły nasze ziemie i mieszkańców do ruiny ekonomicznej. W tej sytuacji nawet przez dwa lata były pozamykane szkoły.
W 1916 roku zaborca połączył powiaty pod jeden zarząd administracyjny. Powiat słupecki został połączony z konińskim. Powstały nowe rady gminne i rady miejskie. Otworzono szkoły, wznowiono naukę w języku polskim.
Istniejący 49 lat powiat słupecki przestał istnieć. Stan ten trwał do 1919 roku.
W tym czasie nasilały się jeszcze wiece antyniemieckie, wystąpienia patriotyczne, organizowała się tajna Polska Organizacja Wojskowa. Nasilały się rekwizycje, wandalizm rekwizycyjny, nie oszczędzano kościołów, cerkwi i synagog, które profanowano. Na podstawie zarządzenia generalnego gubernatora Hansa Beselera z 14 kwietnia 1917 roku zdejmowano dzwony, blachę z dachów, kraty, okucia i klamki. Ludność powiatu podejmowała różnorodne formy samoobrony. Wszędzie panował duch zbliżającej się wolności. Peowiacy ziemi Słupeckiej na czele z komendantem Władysławem Grzeszczakiem z Kowalewa i komendantami oddziałów POW ze Słupcy, Zagórowa i Pyzdr szykowali się do rozbrojenia niemieckich posterunków żandarmerii, co nastąpiło w pamiętnych dniach 11 i 12 listopada 1918 roku po wydaniu rozkazu w godzinach rannych przez szefa sztabu wojskowego POW Ziemi Kaliskiej por. Juliusza Ulrycha.
Tak po latach zaborów i wojennej niemieckiej okupacji pęta niewoli zostały rozerwane, odradzała się Najjaśniejsza Rzeczpospolita Polska.
W pamiętnym listopadzie 1919 roku spełniły się też sny i marzenia tysięcy młodych Polaków, które stały się rzeczywistością. Pod wodzą brygadiera Józefa Piłsudskiego stanęli też do walki młodzi słupczanie, którzy swoje życie chcieli nieść w ofierze Polsce, bo wierzyli w jej kiedyś utraconą wolność. Rządy przechodziły w polskie ręce, poczęto tworzyć urzędy o charakterze przejściowym.
Na mocy decyzji ministra spraw wewnętrznych z 14 sierpnia 1919 roku (Dz.U. Nr 65 Poz. 395) rozpoczęto formować powiat, który obejmował obszar 1022,35 km 2 i posiadał prawie 84 tysiące mieszkańców. Nowo powstały powiat wcielony został do województwa Łódzkiego. Około 70% ziemi przeszło z powiatu konińskiego i około 30% z powiatu wrzesińskiego.
Według spisu z 1921 roku powiat zamieszkiwało 78 154 Polaków, 5 000 Niemców, 2 552 Żydów oraz 259 osób innych narodowości. 69 364 osoby mieszkały w 434 osiedlach wiejskich i w 16 607 w 4 miastach. Gminami zarządzały rady gminne i dwunastu radnych z wójtem. Gminy miejskie zarządzane były przez burmistrzów, magistraty i rady miejskie. Wszystkie gminy tworzyły Powiatowy Związek Komunalny w składzie sześciu członków z przewodniczącym starostą na czele. Kontrolą zajmował się Sejmik Powiatowy składający się z 32 członków.
Teren powiatu w tym okresie zmienił się i obejmował mniejszą powierzchnię niż w 1919 roku, bo 860,5 kilometra kwadratowego, ale zwiększyła się ilość mieszkańców o przeszło 10 tysięcy i wynosiła 96 825 osób.
W latach 1927/1928 Sejmik wybudował własny budynek celem ulokowania biur Wydziału Powiatowego Zarządu Drogowego, sali Sejmiku i innych urzędników – razem 20 pomieszczeń. Uroczyste poświęcenie gmachu odbyło się 16 września 1928 roku.
Uchwała sejmiku konińskiego z dnia 30 czerwca 1931 roku ustalała, że wcielenie powiatu słupeckiego w jego granicach do powiatu konińskiego jest oczywiste i że utworzenie przez władze zaborcze tego powiatu nie miało na celu interesów i potrzeb ludności, a wynikało z ubocznych celów wrogiej nam, zaborczej administracji.
Dopełnieniem tych obrad sejmików było rozporządzenie Rady Ministrów z 7 stycznia 1932 roku ogłoszony w Dz. U. RP Nr 6, Pozycja 34 o likwidacji powiatu słupeckiego.
W dniu 16 lutego 1932 roku odbyło się ostatnie 15 posiedzenie słupeckiego sejmiku, na którym wybrano dwóch delegatów do komisji likwidacyjnej powiatu. W tym czasie nastąpił widoczny początek znacznego zahamowania rozwoju naszego miasta. Utworzony 1 kwietnia 1932 roku powiat konińsko – słupecki był jednym z największych w kraju. Obejmował 10 miast i 26 gmin, a obszar wynosił 2152 kilometry kwadratowe, liczba mieszkańców zaś 190 000 ludzi.
W 1937 roku nastąpiła następna reforma i powiat koniński został włączony w granice województwa poznańskiego. Zmiana ta korzystnie wpłynęła dla Słupcy i kilku wsi, ponieważ przekreślone zostały dawne granice zaborcze i sztuczny podział Wielkopolski.
Lepiej zorganizowane rolniczo i administracyjnie województwo poznańskie wpłynęło dodatnio na sytuację ekonomiczną Ziemi Słupeckiej. Słupca i dawny teren powiatu do wybuchu wojny były terenem wyłącznie rolniczym, ludzie trudnili się rzemiosłem.
W czasie okupacji cały powiat koniński, w tym ziemia słupecka, wchodziły do rejencji inowrocławskiej Reichsgan Wartheland, czyli Kraju Warty.
Po II wojnie światowej Ziemia Słupecka ponownie znalazła się w granicach powiatu konińskiego. Jednak już w 1946 roku na jednym z pierwszych posiedzeń Miejska Rada Narodowa w Słupcy podjęła uchwałę o podjęciu starań utworzenia powiatu słupeckiego.
W sprawozdaniu budżetowym Miasta Słupcy Rada przeznaczyła 4 170 złotych na wydatki komitetu do sprawy starań o przywrócenie powiatu. Tradycja istnienia powiatu słupeckiego odżyła nieodwracalnie w kilka miesięcy po powołaniu nowych władz Polski Ludowej.
W dniu 8 marca 1947 roku ukonstytuował się Komitet Porozumienia Stronnictw politycznych dla ratowania powiatu.
Po uchwaleniu przez Sejm Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej ustawy z 25 września 1954 roku o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych zarysowało się utworzenie już po raz trzeci w historii powiatu słupeckiego.
Wszelkie prace przygotowawcze były prowadzone w latach 1954-55 przez władze wojewódzkie i centralne, które mówiły, że teren tworzonego nowego powiatu winien być otoczony szczególną opieką władz centralnych i winien otrzymać szczególną pomoc ze strony państwa. Na niski poziom gospodarczy tej ziemi wpływały dziesiątki minionych lat z niesprzyjającymi stosunkami polityczno – społecznymi dla naszego terenu. Podjęto szereg uchwał, przepisów, napisano wiele pism i wniosków między innymi do Ministerstwa Administracji Publicznej, a wszystko w celu reaktywowania powiatu.
Uchwała nr 9/51 Miejskiej Rady Narodowej skrytykowała decyzję likwidacji powiatu z 1932 roku. Decyzję tę scharakteryzowano jako błędną, ukazującą zacofanie ówczesnych władz (sygnatura 21/104 MRN z 1951 roku). Słupca już w 1952 roku uchwałą MRN nr 24/52 wymusiła chęć utworzenia powiatu. Gotowość taką wyraziły też wszystkie ówczesne gminy. Zerwano definitywnie z dawnymi podziałami granicy zaborów zarówno w administracji jak i w świadomości ludności, u której istniały jeszcze naleciałości nawarstwień kulturowych i cywilizacyjnych z okresu zaborów.
W dniu 12 listopada 1955 roku rozporządzeniem Rady Ministrów Dz. U. Nr 44, Poz. 284 został powołany do życia z dniem 1 stycznia 1956 roku powiat słupecki z części powiatu konińskiego i wrzesińskiego.
Utworzenie powiatu słupeckiego stanowiło doniosłe znaczenie dla dynamicznego rozwoju miasta, bazy mieszkaniowej, przemysłu, oświaty, kultury, sportu i rekreacji. Pierwsza uroczysta sesja Powiatowej Rady odbyła się 28 stycznia 1956 roku.
Nowy powiat obejmował 662 kilometry kwadratowe, co stanowiło 2,47% terytorium województwa i był mniejszy od przedwojennego, który miał powierzchnię 1022 kilometry kwadratowych. Także liczba ludności wynosiła 41 tysięcy, a przed wojną 102 tysiące. Na gęstość zaludnienia wpłynęły: zmiana granic, ruch emigracyjny i straty ludnościowe, które zaistniały w czasie okupacji.
Ludność mieszkająca we wsiach w 1957 roku stanowiła 82,8% mieszkańców. Z chwilą powstania powiatu utworzono nowe urzędy, a istniejące awansowano do miana urzędów powiatowych.
Powiat należał do najmniej zurbanizowanych powiatów Wielkopolski. Był o charakterze wybitnie rolniczym, posiadał 55.000 ha użytków rolnych. 87% ogółu ludności pracowało w rolnictwie. Na 100 ha gruntów przypadało 38 rolników, przeciętna województwa wynosiła 32 osoby. Pod uprawą w powiecie znajdowało się 9.000 ha słabych klas, przeważnie VI i VIz. Grunty te władze powiatowe zalecały zalesiać, a lasów było zaledwie 6,1% całości gruntów wobec przeciętnej województwa 21%.
1 stycznia 1999 roku Ziemia Słupecka ponownie zaistniała na mapie administracyjnej kraju. Już czwarty raz w historii zyskała rangę powiatu, ale po raz pierwszy powiatu samorządowego. Nowy powiat sąsiadował z powiatami konińskim, pleszewskim, wrzesińskim, gnieźnieńskim oraz mogileńskim. Z dniem powstania powierzchnia powiatu wynosiła 839,7 kilometrów kwadratowych, a liczba ludności blisko 60 tysięcy osób.
W skład powiatu weszły miasta Słupca i Zagórów oraz gminy Słupca, Powidz, Lądek, Ostrowite, Orchowo, Strzałkowo i Zagórów.
W dniu 23 listopada 1998 roku na Zamku Królewskim w Warszawie staroście Eugeniuszowi Grzeszczakowi wręczono akt nominacyjny przekazujący odpowiedzialność za sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym w zakresie należącym dotąd do administracji rządowej. W dniu 1 stycznia 1999 roku rozpoczęło działalność Starostwo Powiatowe w Słupcy.
Marian Jarecki „Krótka historia powiatów ziemi słupeckiej” (fragm.)